در دنیای موسیقی، انواع ساز نقش بی بدیلی در زندگی انسان دارند و به عنوان ابزارهایی برای بیان احساسات و افکار از طریق نغمهها و آواها استفاده میشوند. هر ساز با ویژگیها و صدای خاص خود، به تنوع و زیبایی موسیقی کمک میکند و فرهنگها و تمدنهای مختلف را به هم پیوند میدهد. در این مقاله، به معرفی و بررسی انواع سازها میپردازیم و با خصوصیات و تفاوتهای هر یک آشنا خواهیم شد.
ساز چیست؟
ساز به عنوان ابزاری برای اجرای موسیقی و بیان احساسات، وسیلهای است که با استفاده از آن میتوان صداهایی در سبکهای مختلف موسیقی ایجاد کرده و به این ترتیب به خلق موسیقی پرداخت. فردی که به نواختن ساز میپردازد، نوازنده نامیده میشود.
یکی از نکات مهم در مورد سازها، تنوع بسیار زیاد آنها است. سازها از نظر جنس، نوع، ظاهر و روش تولید صداها میتوانند بسیار متفاوت باشند. برای کسی که به صورت تخصصی در زمینه تولید موسیقی فعالیت میکند، شناخت دقیق و آشنایی با این سازها اهمیت بالایی دارد.
در واقع، موزیسین باید بداند که برای تولید هر سبک موسیقی به کدام سازها نیاز دارد و با دستهبندیهای مختلف آنها آشنا باشد. در این مقاله به معرفی انواع سازهای موسیقی خواهیم پرداخت.
تاریخچه انواع ساز موسیقی
سازها دارای قدمتی طولانی در تاریخ هستند و به همین دلیل، انواع بسیار متنوعی از آنها وجود دارد. از اولین سازهای تاریخ میتوان به سازهای کوبهای و سپس سازهای بادی اشاره کرد. به عنوان نمونه، یک قطعه استخوان شکسته به عنوان قدیمیترین ساز بادی شناخته شده که در دوره انسانهای نئاندرتال کشف شده است.
پس از آن، سازهای زهی پدید آمدند که امروزه در فرهنگها و اقلیمهای مختلف وجود دارند و همگام با تغییرات این فرهنگها، سازها نیز تحول یافتهاند. با انقلاب صنعتی در اروپا، تولید سازها افزایش یافت و انواع پیچیدهتری از سازها به وجود آمدند که قابلیت تولید صداهای متنوعتری داشتند. امروزه، کشورهایی مانند ژاپن و چین نیز از تولیدکنندگان مطرح سازهای باکیفیت به شمار میآیند.
با پیشرفت علم و فناوری، سازهای الکترونیک نیز به میدان آمدند و امروزه رایانهها به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای تولید موسیقی، مفهوم جدیدی از موسیقی و شیوه تولید آن را به وجود آوردهاند.
به طور کلی، شناخت سازها و دستهبندی آنها در مبحثی به نام “سازشناسی” یا “ارگانولوژی” بررسی میشود.
دسته بندی انواع ساز
- سازهای کوبهای
- سازهای زهی
- سازهای بادی
- سازهای صفحه کلید دار
- ساز های الکترونیک
- سازهای برنجی
سازهای زهی
سازهای زهی به دو دسته سنتی و غربی تقسیم میشوند. همانطور که از نام این سازها مشخص است، تولید صدا در آنها از طریق ارتعاش و لرزش زه (سیم) صورت میگیرد. سیمهای این سازها ممکن است فلزی یا پلاستیکی باشند و در برخی موارد ترکیبی از هر دو.
نحوه تولید صدا در سازهای زهی متفاوت است. در برخی از آنها صدا با زخمه زدن به سیمها (زهی زخمهای)، در برخی دیگر با ضربه زدن (زهی کوبشی) و در بعضی دیگر با کشیدن آرشه بر روی سیمها (زهی آرشهای) ایجاد میشود. هر یک از این سازهای زهی دارای زیرشاخههای متنوعی هستند که در ادامه به بررسی آنها میپردازیم:
انواع ساز زهی
- ساز زهی زخمهای
- ساز زهی آرشهای
- ساز زهی کوبشی
لیست ساز های زهی
- ویولن (Violin): یکی از مشهورترین سازهای زهی، ویولن با چهار سیم و یک آرشه برای نواختن استفاده میشود. این ساز بهویژه در موسیقی کلاسیک و گروههای سمفونیک کاربرد دارد و صدای روشن و انعطافپذیری دارد.برای آشنایی با آموزش ویولن کلیک کنید.
- تنبور (Tambur): ساز زهی ایرانی با بدنهای بزرگ و سیمهای فلزی که با انگشتان یا قلممو نواخته میشود. تنبور در موسیقی سنتی و کلاسیک ایرانی نقش مهمی دارد و صدای عمیق و غنی تولید میکند.
- تار (Tar): ساز زهی ایرانی با بدنهای دوکپهای و شش سیم که با مضراب نواخته میشود. تار در موسیقی کلاسیک و سنتی ایرانی بسیار محبوب است و صدای دلنشین و ملایمی دارد.برای آشنایی با آموزش تارکلیک کنید.
- سهتار (Setar): ساز زهی ایرانی با چهار سیم و بدنهای کوچکتر نسبت به تار، که با مضراب نواخته میشود. سهتار در موسیقی ایرانی بهویژه در قطعات نغمات و تصنیفها کاربرد دارد.برای آشنایی با آموزش سه تار کلیک کنید.
- دوتار (Dotar): ساز زهی سنتی آسیای میانه با دو سیم که معمولاً در موسیقی مردمی و محلی استفاده میشود. دوتار صدای ساده و دلپذیری دارد.
- کمانچه (Kamancheh): ساز زهی ایرانی با بدنهای گرد و چهار سیم که با آرشه نواخته میشود. کمانچه در موسیقی کلاسیک ایرانی و مقامی بهویژه در نواحی شمالی کشور کاربرد دارد.
- قانون (Qanun): ساز زهی سنتی عربی و ایرانی با بدنهای مسطح و سیمهای متعدد که با پیک نواخته میشود. قانون صدای زیبای ملودیک و پیچیدهای دارد و در موسیقی سنتی و کلاسیک استفاده میشود.برای آشنایی با آموزش ساز قانون کلیک کنید.
- چنگ (Harp): ساز زهی بزرگ با سیمهای عمودی که با انگشتان نواخته میشود. چنگ در موسیقی کلاسیک، فولکلور و جهانی کاربرد دارد و صدای دلنشین و آرامشبخشی تولید میکند.
- سنتور (Santur): ساز زهی ایرانی با بدنهای مسطح و سیمهای متعدد که با مضراب نواخته میشود. سنتور در موسیقی ایرانی و سنتی کاربرد دارد و صدای زنگدار و متمایزی دارد.برای آشنایی با آموزش سنتور کلیک کنید.
- گیتار (Guitar): ساز زهی محبوب جهانی با شش سیم که به دو صورت آکوستیک و الکتریک تولید میشود. گیتار در سبکهای مختلف موسیقی از جمله پاپ، راک، فلامنکو و کلاسیک به کار میرود.برای آشنایی با آموزش گیتار کلیک کنید.
- تارباس (Tarabaki): ساز زهی ایرانی با بدنهای کوچک و چهار سیم که بهطور معمول در موسیقی مقامی و محلی استفاده میشود.
- بربط (Barbat): ساز زهی سنتی ایرانی که بهطور معمول در موسیقی کلاسیک ایرانی و خاورمیانه استفاده میشود. بربط دارای شش سیم و صدای ملایمی دارد.
- بالالایکا (Balalaika): ساز زهی روسی با بدنه مثلثی شکل و سه سیم که معمولاً در موسیقی فولکلور و سنتی روسی به کار میرود.
- شورانگیز (Shourangiz): ساز زهی ایرانی با بدنهای کوچک و سیمهای متعدد که بهطور سنتی در موسیقی مقامی استفاده میشود.
- رابا (Rubab): ساز زهی با بدنهای کاسهای و چهار تا شش سیم که در موسیقیهای آسیای میانه و خاورمیانه کاربرد دارد و صدای عمیق و پر حجم تولید میکند.
- دیوان (Dewan): ساز زهی سنتی با سیمهای کشیده شده و بدنهای معمولاً از چوب که بهطور سنتی در موسیقیهای محلی و مردمی استفاده میشود.
- دولسیمر (Dulcimer): ساز زهی ملودیک که به دو نوع غربی و شرقی تقسیم میشود و با زدن به سیمها با چکش نواخته میشود. دولسیمر در موسیقی فولکلور و محلی به کار میرود.
- چونگیر (Chongir): ساز زهی سنتی با بدنهای کاسهای و سیمهای کشیده شده که در موسیقیهای محلی و قومی کاربرد دارد.
- چگور (Chogor): ساز زهی ایرانی که معمولاً در موسیقی مقامی و سنتی استفاده میشود و صدای ملایمی دارد.
- قوپوز (Qupuz): ساز زهی سنتی آسیای میانه با بدنهای بزرگ و سیمهای متعدد که بهطور معمول در موسیقی محلی و قومی نواخته میشود.
- ویولا (Viola): ساز زهی مشابه ویولن، اما با صدای پایینتر و عمیقتر که در ارکسترها و گروههای موسیقی کلاسیک استفاده میشود.
- ویولا د آمور (Viola d’Amore): ساز زهی تاریخی با شش سیم و سه یا چهار دسته که در موسیقی باروک و کلاسیک استفاده میشود و صدای شیرین و خاصی دارد.
- ویولا دا گامبا (Viola da Gamba): ساز زهی قدیمی با شش سیم و بدنهای شبیه به کمانچه که در موسیقی باروک و رنسانس استفاده میشود.
- ماندولین (Mandolin): ساز زهی کوچک با چهار جفت سیم و بدنهای شبیه به تخممرغ که با مضراب نواخته میشود و در موسیقی فولکلور و کلاسیک کاربرد دارد.
- یوکهلیلی (Ukulele): ساز زهی کوچک و چهار سیمی با بدنهای مشابه گیتار که در موسیقی فولکلور هاوایی و سبکهای مختلف پاپ استفاده میشود.
- هارپ (Harp): ساز زهی بزرگ با سیمهای عمودی که با انگشتان نواخته میشود و در موسیقی کلاسیک و جهانی کاربرد دارد.
- ویولنسل (Cello): ساز زهی بزرگتر از ویولن با چهار سیم که با آرشه نواخته میشود و صدای عمیق و پرحجم آن در ارکسترهای سمفونیک و گروههای موسیقی کلاسیک استفاده میشود.برای آشنایی با آموزش ویولنسل کلیک کنید.
- کنترباس (Double Bass): بزرگترین ساز زهی در خانواده ویولنها که با آرشه یا انگشت نواخته میشود و در موسیقی کلاسیک، جاز و پاپ به کار میرود.
- عود (Oud): ساز زهی خاورمیانهای با بدنهای کاسهای و چندین سیم که با مضراب نواخته میشود و صدای غنی و عمیق دارد.
- لوت (Lute): ساز زهی با بدنهای کاسهای و سیمهای متعدد که در موسیقیهای باروک و رنسانس به کار میرود و صدای ملایم و عمیق دارد.
- مراژ (Maraaj): ساز زهی سنتی با بدنهای بزرگ و سیمهای متعدد که معمولاً در موسیقی محلی و قومی استفاده میشود.
- باغلاما (Baglama): ساز زهی ترکی با بدنهای کاسهای و سه سیم که در موسیقی فولکلور و سنتی ترکیه کاربرد دارد.
- بانجو (Banjo): ساز زهی آمریکایی با بدنهای دایرهای و سیمهای متعدد که با مضراب نواخته میشود و در موسیقی فولکلور، بلوز و کانتری به کار میرود.
- بربط (Barbat): ساز زهی با بدنهای کاسهای و سیمهای متعدد که در موسیقی ایرانی و خاورمیانه کاربرد دارد و صدای ملایم و عمیق تولید میکند. بربط به نامهای مختلفی در مناطق گوناگون شناخته میشود و نقش مهمی در سنتهای موسیقایی خاورمیانه ایفا میکند.
- تار آذربایجانی (Azerbaijani Tar): این ساز با نُه سیم و بدنهای بزرگتر نسبت به تار ایرانی، در موسیقی سنتی آذربایجان بسیار محبوب است. صدای تار آذربایجانی از لحاظ حجم و وضوح بسیار مناسب برای اجرای قطعات پیچیده و احساساتی است.
- چگور (Chogur): ساز زهی ایرانی با بدنهای مخروطی و سیمهای فلزی که معمولاً در موسیقیهای محلی و سنتی به کار میرود. چگور صدای عمیق و دلنشینی دارد و در ترکیب با دیگر سازها بهویژه در نواحی شمال غرب ایران استفاده میشود.
- چونگیر (Chongir): ساز زهی سنتی با بدنهای کاسهای و سیمهای فلزی که در موسیقیهای محلی و قومی نواخته میشود. این ساز با صدای شیرین و خاص خود در موسیقیهای اقوام مختلف نقش مهمی دارد.
- دیوان (Dewan): ساز زهی ایرانی با بدنهای کاسهای و سیمهای کشیده شده که در موسیقیهای محلی و سنتی به کار میرود. دیوان به دلیل صدای خاص و غنیاش در اجرای نغمات و تصنیفها مورد استفاده قرار میگیرد.
- رباب (Rubab): ساز زهی با بدنهای کاسهای و سیمهای متعدد که در موسیقیهای آسیای میانه و خاورمیانه استفاده میشود. رباب صدای عمیق و پرحجمی دارد که برای نغمات سنتی و قومی بسیار مناسب است.
- سلانه (Selaneh): ساز زهی ایرانی با بدنهای کاسهای و سیمهای فلزی که در موسیقیهای محلی و سنتی کاربرد دارد. این ساز صدای ملایم و دلپذیری دارد و در نغمات و قطعات محلی مورد استفاده قرار میگیرد.
- سیتار (Sitar): ساز زهی هندی با بدنهای بزرگ و سیمهای متعدد که بهویژه در موسیقی کلاسیک هندوستان کاربرد دارد. سیتار با صدای خاص و پیچیدهاش، نغمات عمیق و روحنواز تولید میکند.
- شهتور (Shetar): ساز زهی سنتی ایرانی مشابه به تار که با بدنهای بزرگتر و سیمهای فلزی، در موسیقیهای مقامی و سنتی به کار میرود.
- شورانگیز (Shourangiz): ساز زهی ایرانی با بدنهای کوچک و سیمهای متعدد که معمولاً در موسیقی مقامی استفاده میشود و صدای نرم و ملایمی دارد.
- صراحی (Sarraji): ساز زهی سنتی با بدنهای کوچک و سیمهای کشیده شده که در موسیقیهای محلی و قومی استفاده میشود. صدای صراحی بهویژه در نغمات و قطعات ملایم شنیدنی است.
- قیچک (Ghichak): ساز زهی ایرانی با بدنهای شبیه به کمانچه و صدای عمیق که بهطور سنتی در موسیقیهای محلی و قومی استفاده میشود. قیچک صدای دلنشین و شیرینی دارد که به خوبی در ترکیب با سایر سازها میآید.
- کرشمه (Korshmeh): ساز زهی سنتی با بدنهای کاسهای و سیمهای متعدد که در موسیقیهای محلی و قومی استفاده میشود. کرشمه صدای شیرین و خاصی دارد که به موسیقیهای سنتی رنگ و بوی خاصی میبخشد.
- کنترباس (Contrabass): بزرگترین ساز زهی از خانواده ویولنها با چهار سیم که بهطور معمول با آرشه نواخته میشود و در موسیقی کلاسیک، جاز و بسیاری از سبکهای دیگر کاربرد دارد. صدای عمیق و قوی کنترباس در گروههای ارکستری و موسیقیهای بزرگ بسیار مهم است.
- گیتار فلامنکو (Flamenco Guitar): ساز زهی اسپانیایی با شش سیم که بهطور خاص در موسیقی فلامنکو استفاده میشود. این گیتار با صدای تند و زندهاش به اجرای حرکات و نغمات پرشور و پرانرژی کمک میکند.
- قاویز (Qawwiz): ساز زهی ترکمنی با بدنهای بزرگ و سیمهای متعدد که بهطور معمول در موسیقیهای محلی و قومی استفاده میشود. صدای قاویز به دلیل پیچیدگی و تنوع، در نغمات سنتی ترکمنی بسیار مؤثر است.
- قیجاق (Qichak): ساز زهی ترکمنی با بدنهای مشابه به کمانچه و صدای عمیق که معمولاً در موسیقیهای محلی و قومی به کار میرود.
- لوت (Lute): ساز زهی با بدنهای کاسهای و سیمهای متعدد که در موسیقیهای باروک و رنسانس به کار میرود. لوت صدای ملایم و عمیق دارد و در نغمات کلاسیک بسیار مؤثر است.
- مراژ (Maraj): ساز زهی سنتی با بدنهای بزرگ و سیمهای متعدد که معمولاً در موسیقی محلی و قومی به کار میرود. صدای مراژ به دلیل حجم بزرگ بدنه و سیمهای متعدد بسیار پرحجم و غنی است.
- ویولن آلتو (Viola): ساز زهی مشابه ویولن اما با صدای پایینتر و عمیقتر که در ارکسترها و گروههای موسیقی کلاسیک برای پر کردن فواصل هارمونیک کاربرد دارد.
- ماندولین (Mandolin): ساز زهی کوچک با چهار جفت سیم و بدنهای شبیه به تخممرغ که با مضراب نواخته میشود و در موسیقی فولکلور و کلاسیک استفاده میشود. ماندولین صدای زنگدار و شاداب دارد.
- یوکهلیلی (Ukulele): ساز زهی کوچک و چهار سیمی با بدنهای مشابه گیتار که در موسیقی فولکلور هاوایی و سبکهای مختلف پاپ استفاده میشود. یوکهلیلی صدای شاداب و دلنشینی دارد که به راحتی در اجراهای مختلف به کار میرود.
سازهای کوبه ای
سازهای کوبهای شامل مجموعهای از سازها هستند که هم در موسیقی سنتی و هم در موسیقی غربی استفاده میشوند. این سازها عمدتاً برای نگه داشتن ریتم به کار میروند و کمتر برای ایجاد ملودی مورد استفاده قرار میگیرند. صدای این سازها با کوبیدن، کشیدن، مالش یا حرکت دادن روی سطح ساز تولید میشود.
سازهای کوبهای معمولاً از موادی مانند پوست طبیعی، مصنوعی یا پلاستیکهای با مقاومت بالا ساخته میشوند. بیشتر سازهای کوبهای دارای بدنهای از جنس چوب هستند، اما برخی از آنها از پلاستیک یا فلز نیز ساخته میشوند.
لیست انواع سازهای کوبه ای
- تنبک (Tombak): ساز کوبهای ایرانی با بدنهای از چوب که بدون پوست است و با ضربه زدن به سطح آن نواخته میشود. تنبک به دلیل صدای خاص و ریتمیکش در موسیقی سنتی ایرانی بسیار محبوب است.برای آشنایی با آموزش تنبک کلیک کنید.
- کاخن (Cajón): ساز کوبهای جعبهای شکل که با نشستن روی آن و ضربه زدن به سطوح مختلف آن نواخته میشود. کاخن در موسیقیهای لاتین و فلمنکو کاربرد دارد و صدای گرم و قابل تنظیمی تولید میکند.برای آشنایی با آموزش کاخن کلیک کنید.
- طبل (Drum): ساز کوبهای بسیار متنوع که شامل انواع مختلفی از جمله درامز (Drum Kit) و طبلهای سنتی میشود. طبلها با پوست طبیعی یا مصنوعی پوشیده شدهاند و با ضربه زدن با چوبک یا دست نواخته میشوند. طبلها در انواع موسیقی از جمله پاپ، راک و جاز کاربرد دارند.برای آشنایی با آموزش طبل کلیک کنید.
- دف (Daf): ساز کوبهای ایرانی با دایرهای بزرگ که با پوست طبیعی پوشیده شده و با دست نواخته میشود. دف در موسیقی سنتی ایرانی و عربی کاربرد دارد و صدای غنی و پر حجم آن به زیبایی قطعات موسیقی افزوده میشود.
- دایره (Daireh): ساز کوبهای دایرهای شکل با پوست طبیعی یا مصنوعی که به وسیله ضربه زدن با دست یا ابزارهایی مانند چکش نواخته میشود. دایره در موسیقی سنتی و فولکلور کاربرد دارد و صدای زنگدار و متمایزی تولید میکند.
- سنج (Cymbals): سازهای فلزی دایرهای که با ضربه زدن به هم یا با استفاده از چکش نواخته میشوند. سنجها در موسیقیهای مختلف از جمله کلاسیک و راک برای ایجاد ضربهای قوی و درخشان استفاده میشوند.
- زنبورک (Zanburak): ساز کوبهای کوچک و سنتی که در برخی فرهنگها به کار میرود و با ضربه زدن به سطح آن صدا تولید میشود.
- طبلا (Tabla): ساز کوبهای هندی با دو کاسه متفاوت که به وسیله ضربه زدن با انگشتان نواخته میشود. طبلا در موسیقی سنتی هندی کاربرد دارد و به دلیل تنوع صدای آن در ریتمهای پیچیده مشهور است.
- تومبا (Tumba): ساز کوبهای بزرگ و استوانهای که در موسیقیهای کارائیبی و لاتین استفاده میشود و با ضربه زدن به سطح آن نواخته میشود. صدای تومبا عمیق و پر حجم است.
- ماراکس (Maracas): ساز کوبهای دانهدار که با تکان دادن آن صدا تولید میشود. ماراکس در موسیقیهای لاتین و کارائیبی کاربرد دارد و صدای زنگدار و ریتمیک تولید میکند.
- مثلث (Triangle): ساز کوبهای فلزی که با ضربه زدن به لبههای آن صدا تولید میشود. مثلث در موسیقیهای مختلف به ویژه کلاسیک و فولکلور برای ایجاد ضربهای درخشان استفاده میشود.
- دمام (Dammam): ساز کوبهای سنتی که در موسیقیهای عربی و خاورمیانه کاربرد دارد و با ضربه زدن به سطح آن صدا تولید میشود.
- تیمبال (Timbales): ساز کوبهای با دو کاسه فلزی که با چوبک نواخته میشود. تیمبال در موسیقیهای لاتین و کارائیبی به کار میرود و صدای تیز و برندهای دارد.
- دامارو (Damaru): ساز کوبهای سنتی هندی که با دو لبه کوچک و پوست پوشیده شده و با ضربه زدن نواخته میشود. دامارو در موسیقیهای مذهبی و سنتی کاربرد دارد و صدای قوی و پر انرژی تولید میکند.
- قاشقک (Cachón): ساز کوبهای که با ضربه زدن به دو قاشقک چوبی به هم یا به سطحی دیگر نواخته میشود و در موسیقی فولکلور و سنتی به کار میرود.
- تمبورین (Tambourine): ساز کوبهای حلقهای که با پوست و جینهای فلزی پوشیده شده و با ضربه زدن و تکان دادن نواخته میشود. تمبورین در موسیقیهای مختلف از جمله پاپ و کلاسیک استفاده میشود و صدای ریتمیک و زنگدار دارد.
- درامز (Drums): سازهای کوبهای متنوع که شامل مجموعهای از درامها مانند سنج، طبل بزرگ و کوچک است. درامز در سبکهای مختلف موسیقی از جمله راک، جاز و پاپ به کار میرود.
- تیمپانی (Timpani): ساز کوبهای بزرگ با پوست که با چکش نواخته میشود و در ارکسترهای سمفونیک برای ایجاد ضربهای عمیق و قدرتی استفاده میشود.
- هنگدارم (Hang Drum): ساز کوبهای فلزی با شکل دایرهای که با ضربه زدن به سطح آن نواخته میشود. هنگدارم صدای ملایم و آرامشبخشی دارد و در موسیقی مدرن و جهانی کاربرد دارد.برای آشنایی با آموزش هنگدرام کلیک کنید.
- داربوکا (Darbuka): ساز کوبهای سنتی از خاورمیانه و شمال آفریقا که با پوست و بدنهای از فلز یا پلاستیک ساخته میشود و با ضربه زدن به سطح آن صدا تولید میکند.برای آشنایی با آموزش داربوکا کلیک کنید.
- زایلوفون (Xylophone): ساز کوبهای ملودیک که شامل مجموعهای از تیغههای چوبی است که با چکش نواخته میشود. زایلوفون صدای شفاف و ملایمی دارد و در موسیقی کلاسیک و آموزشی استفاده میشود.
- ماریمبا (Marimba): ساز کوبهای ملودیک که دارای صفحههای چوبی است که با چکش نواخته میشود. ماریمبا صدای گرم و غنیای تولید میکند و در موسیقی کلاسیک و سنتی کاربرد دارد.
- چایمز (Chimes): ساز کوبهای ملودیک که شامل مجموعهای از لولههای فلزی است که با چکش نواخته میشود. چایمز صدای درخشان و زنگداری دارد و در موسیقی کلاسیک و گروههای هارمونی استفاده میشود.
این سازها به دلیل تنوع در تولید صدا و ویژگیهای منحصر به فرد خود، در سبکهای مختلف موسیقی نقش مهمی ایفا میکنند و به نوازندگان این امکان را میدهند که به شیوههای خلاقانه و متنوعی به خلق موسیقی بپردازند.
سازهای بادی
سازهای بادی، همانطور که از نامشان پیداست، با جریان هوا تولید صدا میکنند. این صدا ممکن است از طریق دمیدن یا مکش هوا توسط دهان و یا به کمک یک وسیله خارجی برای تولید جریان هوا ایجاد شود. برخی از سازهای بادی با دمش و مکش هوا و برخی دیگر فقط با دمش هوا به صدا در میآیند.
سازهای بادی از قدیمیترین ابزارهای موسیقی ساختهشده توسط بشر هستند. انسانهای نخستین دریافتند که با دمیدن هوا به داخل برخی از شاخ و برگ درختان یا با سوراخ کردن استخوانها و شاخهای حیوانات، میتوانند صداهایی ایجاد کنند.
این سازها به طور کلی به سه دسته اصلی تقسیم میشوند: سازهای بادی با زبانه (زبانه تکگانه و دوگانه)، سازهای بادی بدون زبانه و سازهای بادی از نوع فلوت. در ادامه، توضیحاتی درباره انواع مختلف این سازها ارائه میشود:
لیست انواع سازهای بادی
سازهای بادی با زبانه
- زبانه تکگانه:
- کلارینت (Clarinet): ساز بادی با زبانه تکگانه که صدای آن از طریق ارتعاش زبانهای در لبهی لوله تولید میشود. کلارینت به خاطر صدای گرم و متنوعش در ارکسترها و گروههای موسیقی مختلف کاربرد دارد.
- ساکسیفون (Saxophone): ساز بادی با زبانه تکگانه که دارای لولهای فلزی و منحنی است. صدای آن از طریق ارتعاش زبانهای در دهانه ساز تولید میشود و در سبکهای مختلفی از جمله جاز و کلاسیک استفاده میشود.برای آشنایی با آموزش ساکسیفون کلیک کنید.
- نیانبات (Ney Anban): ساز بادی از خانواده نیها که در موسیقی سنتی ایرانی کاربرد دارد و صدایی ملایم و دلنشین تولید میکند.
- دودوک (Duduk): ساز بادی با زبانه دوگانه که در موسیقی ارمنی و خاورمیانه کاربرد دارد. دودوک صدایی ملایم و احساسی دارد و در قطعات موسیقی سنتی و مدرن استفاده میشود.
- زبانه دوگانه:
- بالابان (Balaban): ساز بادی با زبانه دوگانه از منطقه قفقاز که صدای قوی و برجستهای دارد و در موسیقیهای محلی و سنتی کاربرد دارد.
- دوزله (Duzula): ساز بادی با زبانه دوگانه که به عنوان ساز محلی در مناطق مختلف مورد استفاده قرار میگیرد و صدای خاصی دارد.
- سرنا (Surna): ساز بادی با زبانه دوگانه که در موسیقیهای سنتی خاورمیانه و آسیای میانه کاربرد دارد و صدای تیز و قوی تولید میکند.
- ابوا (Oboe): ساز بادی با زبانه دوگانه که صدای آن از طریق ارتعاش دو زبانه در دهانه ساز تولید میشود. ابوا صدای ملایم و واضحی دارد و در ارکسترها و گروههای موسیقی کلاسیک کاربرد دارد.
- فاگوت (Bassoon): ساز بادی با زبانه دوگانه که لولهای بلند و پیچخورده دارد. صدای فاگوت عمیق و غنی است و به عنوان ساز بیس در ارکسترها و گروههای موسیقی استفاده میشود.
سازهای بادی بدون زبانه
- فلوت (Flute): ساز بادی بدون زبانه که با دمیدن هوا از لبههای باز آن، صدای ملایم و زیبایی تولید میشود. فلوت یکی از قدیمیترین سازهای بادی است و در انواع موسیقی، از جمله کلاسیک، جاز و پاپ، کاربرد دارد. فلوت پیکولو نسخهای کوچکتر از فلوت است که صدای زیرتر و تیزتری دارد.برای آشنایی با آموزش فلوت کلیک کنید.
- شمشال (Shawm): ساز بادی بدون زبانه که صدای آن از طریق ارتعاش هوا در لولهای بلند و مخروطی تولید میشود. شمشال در موسیقیهای سنتی و دورههای تاریخی کاربرد دارد.
سازهای بادی صفحهکلیددار
- سازدهنی (Harmonica): ساز بادی کوچک و قابل حمل که با دمیدن و مکیدن هوا از میان تیغههای فلزی صدا تولید میکند. سازدهنی در سبکهای مختلفی از جمله بلوز، فولک و راک کاربرد دارد و صدای خاص و منحصر به فردی دارد.برای آشنایی با آموزش ساز دهنی کلیک کنید.
- ترومبون (Trombone): ساز بادی با زبانه که صدای آن از طریق ارتعاش لبها در دهانه ساز و تغییر طول لوله توسط یک کشو (Slide) تولید میشود. ترومبون به دلیل صدای غنی و قدرتمندش، در ارکسترها و گروههای موسیقی مختلف استفاده میشود.
- ملودیکا (Melodica): ساز بادی با صفحهکلید که صدا توسط دمیدن هوا به داخل ساز و فشردن کلیدها تولید میشود. ملودیکا صدای ملایم و جالبی دارد و در سبکهای مختلف موسیقی مورد استفاده قرار میگیرد.
سازهای بادی به دلیل تنوع در تولید صدا و ویژگیهای منحصر به فرد خود، در سبکها و انواع مختلف موسیقی نقش مهمی ایفا میکنند و به نوازندگان این امکان را میدهند که به شیوههای متنوعی به خلق موسیقی بپردازند.
سازهای صفحهکلیددار
سازهای صفحهکلیددار گروهی از ابزارهای موسیقی هستند که تولید صدا در آنها از طریق فشردن کلیدها یا کلاویهها انجام میشود. این سازها به دلیل ساختار خاص و ویژگیهای منحصر به فرد خود، در انواع مختلف موسیقی از جمله کلاسیک، پاپ، جاز و الکترونیک کاربرد وسیعی دارند.
در سازهای صفحهکلیددار، هر کلید یا کلاویه مسئول تولید یک نت خاص است و با فشردن آنها، نتهای مورد نظر تولید میشود. این سازها معمولاً شامل یک یا چند ردیف کلید هستند که نوازنده میتواند با فشار دادن آنها، صداهای متنوعی ایجاد کند. برخی از این سازها قابلیت تولید صداهای مختلف را دارند و به همین دلیل میتوانند بهعنوان ابزارهایی چندمنظوره مورد استفاده قرار گیرند.
لیست انواع سازهای صفحه کلید دار
پیانو: یکی از محبوبترین و شناختهشدهترین سازهای صفحهکلیددار که صدای آن به وسیله چکشهای کوچک ضربهزننده به سیمها تولید میشود. پیانو با گستره وسیع نتها و کیفیت صدای بالا، در انواع مختلف موسیقی از جمله کلاسیک، جاز، پاپ و … کاربرد دارد.برای آشنایی با آموزش پیانو کلیک کنید.
گلوکناشپیل (Glockenspiel): ساز صفحهکلیدداری که به صورت فلزی و معمولاً با چکشهای کوچک به صدا درمیآید. این ساز دارای صفحههای فلزی است که با زدن چکش به آنها، صدای درخشان و بلندی تولید میشود. گلوکناشپیل معمولاً در موسیقی کلاسیک و گروههای هارمونی استفاده میشود.
گارمون (Harmonium): ساز بادی صفحهکلیدداری که با فشردن کلیدها، هوای وارد شده به لولهها باعث تولید صدا میشود. این ساز بیشتر در موسیقیهای سنتی و مذهبی مانند موسیقی هندی و ایرانی استفاده میشود و صدایی گرم و ملایم دارد.
آکاردئون (Accordion): ساز بادی صفحهکلیدداری که با فشردن دکمهها و باز و بسته کردن بلز، هوا را از طریق لولهها به صدا درمیآورد. آکاردئون در سبکهای مختلف موسیقی از جمله فولک، کلاسیک و پاپ کاربرد دارد و به دلیل صدای زنده و قابل حمل بودنش محبوب است.
کلاوسن (Clavichord): ساز زهی صفحهکلیددار که در آن، سیمها با ضربه زدن به وسیله میخکهای فلزی (کلاویس) به صدا درمیآیند. کلاوسن صدایی ملایم و نرم تولید میکند و بیشتر در موسیقی باروک مورد استفاده قرار میگیرد.
ارگ (Organ): ساز صفحهکلیددار که با استفاده از لولههای هوا یا پدالهای الکترونیکی صدا تولید میکند. ارگها صدای قدرتمند و غنیای دارند و معمولاً در موسیقی مذهبی، جاز و بلوز کاربرد دارند.
چلستا (Celesta): ساز صفحهکلیدداری که صدای آن از طریق زدن چکشها به صفحههای فلزی تولید میشود. چلستا صدای درخشانی دارد و به طور معمول در موسیقی کلاسیک و اورتورهای سمفونیک استفاده میشود.
چمبالو (Harpsichord): ساز صفحهکلیددار قدیمی که صدا در آن از طریق کشیدن نخهای فلزی بر روی سیمها تولید میشود. چمبالو معمولاً در موسیقی باروک استفاده میشود و صدایی تیز و زنگدار دارد.
سازهای صفحهکلیددار به دلیل تنوع و قابلیتهای گستردهای که دارند، در تولید موسیقیهای مختلف نقش مهمی ایفا میکنند و به نوازندگان این امکان را میدهند که به شیوههای خلاقانه و متنوعی به خلق موسیقی بپردازند.
سازهای الکترونیکی
سازهای الکترونیکی دستهای از ابزارهای موسیقی هستند که تولید صدا در آنها از طریق فناوریهای الکترونیکی انجام میشود. به جای استفاده از ارتعاشات فیزیکی مانند سیمها یا دیگر مواد آکوستیک، این سازها از پالسهای الکتریکی برای تولید و تغییر صدا بهره میبرند. سازهای الکترونیکی به دلیل قابلیتهای گسترده و تنوع صداهایی که میتوانند ایجاد کنند، در انواع سبکهای موسیقی، از جمله موسیقی مدرن، پاپ، الکترونیک و حتی کلاسیک، کاربرد دارند.
لیست انواع سازهای الکترونیک
- کیبورد (Keyboard): این دسته شامل سازهایی مانند پیانو الکترونیکی و سینتیسایزرها است. با فشار دادن کلیدها، صداهای مختلف تولید میشود و این سازها میتوانند صداهای شبیه به سازهای سنتی یا صداهای جدید و منحصر به فرد را ایجاد کنند.
- سینتیسایزر (Synthesizer): سازهایی که با استفاده از مدارهای الکترونیکی و برنامهریزی دیجیتال، صداهای مختلف تولید میکنند. سینتیسایزرها قادر به تولید طیف وسیعی از صداها هستند، از صداهای شبیه به سازهای سنتی تا صداهای تجربی و جدید.
- درام ماشین (Drum Machine): دستگاههایی برای تولید ریتمها و صداهای درام به صورت الکترونیکی. این سازها به نوازندگان امکان میدهند تا الگوهای ریتمیک مختلفی را برنامهریزی و اجرا کنند.
- گیتار الکترونیک (Electric Guitar): گیتاری که با استفاده از پیکاپهای الکترونیکی، ارتعاشات سیمها را به سیگنالهای الکتریکی تبدیل میکند و این سیگنالها سپس به تقویتکنندهها ارسال میشود.
- ترومپت الکترونیک (Electronic Wind Instrument): سازی که بهطور مشابه به سازهای بادی عمل میکند، اما با استفاده از سنسورها و تکنولوژی الکترونیکی برای تولید صدا. این سازها قادرند انواع صداهای بادی را تولید کنند.
- سیگنال پروسسر (Signal Processor): ابزارهایی که برای پردازش و تغییر صداهای تولید شده توسط سازهای دیگر استفاده میشوند. این دستگاهها میتوانند افکتهای مختلفی مانند پژواک، تاخیر و تغییر در تُن را به صدا اضافه کنند.
سازهای الکترونیکی به دلیل ویژگیهای پیشرفته خود در تولید و پردازش صدا، نقش مهمی در موسیقی مدرن ایفا میکنند و به نوازندگان این امکان را میدهند که به شیوههای نوآورانه و خلاقانهای به خلق موسیقی بپردازند.
ساز های برنجی
سازهای برنجی دستهای از سازهای بادی هستند که صدای آنها از طریق دمیدن هوا و ارتعاش لبها در دهانه ساز تولید میشود. این سازها معمولاً از فلز برنج ساخته شدهاند، اما ممکن است از دیگر فلزات نیز در ساخت آنها استفاده شود. صدای سازهای برنجی معمولاً قوی، درخشان و پر طنین است و در ارکسترها، گروههای موسیقی، و سبکهای مختلفی مانند موسیقی کلاسیک و جاز کاربرد گستردهای دارند.
نحوه تولید صدا در این سازها به این شکل است که نوازنده با دمیدن هوا به داخل دهانه ساز و ایجاد ارتعاش در لبها، هوا را به ارتعاش درمیآورد. سپس با تغییر فشار لبها و استفاده از کلیدها یا دریچههای روی ساز، نتهای مختلف تولید میشود. طول و شکل لوله ساز نیز بر نوع و کیفیت صدا تأثیر میگذارد.
انواع سازهای ایرانی و سنتی
سازها را میتوان بر اساس سبکهای مختلف موسیقی طبقهبندی کرد. از دیرباز، انسانها سازهایی ابتدایی ساختهاند که به مرور زمان پیشرفتهتر شدهاند. امروزه بیش از ۱۳۰ نوع ساز مختلف در جهان وجود دارد که هر یک در دنیای موسیقی جایگاه ویژهای دارد و نقش خاصی ایفا میکند.
یکی دیگر از روشهای طبقهبندی سازها، بر اساس جغرافیا و کشور است. در ایران، سازهای سنتی جایگاه ویژهای یافتهاند و به نوعی نمایانگر فرهنگ، سنت و علایق مردم ایران هستند. نمونههایی از این سازها در قسمت زیر آورده شده است.
طبقه بندی انواع ساز های ایرانی سنتی
- ساز زهی (زخمهای، مضرابی، آرشهای):
دیوان، تار، دوتار، سه تار ، عود (بربط)، تنبور، چگور، رباب، قانون، چنگ،
کمانچه، قیچک سرود، ویولن ایرانی ،سنتور
- ساز بادی (چوبی و برنجی)
نرمهنای، فلوت، نی، قره نی، نی انبان، کرنا، بالابان، دوزله، سرنا، نفیر، دونیه، شمشال
- ساز کوبه ای (با کوک معین و نامعین)
دایره، دهل، تنبک، نقاره، سنج، طاس، دف
صدای انواع سازها
هر ساز موسیقی صدای منحصربهفردی دارد که به ویژگیهای خاص آن ساز مانند جنس، اندازه و نحوه تولید صدا بستگی دارد. برای مثال، سازهای زهی مانند ویولن و تار صدایی نرم و کشیده دارند، در حالی که سازهای بادی مانند فلوت و ساکسیفون صدایی پر و رساتر تولید میکنند. سازهای کوبهای مانند طبل و دف صدایی قوی و ریتمیک دارند که پایهگذار ریتم در موسیقی است.
انواع سازهای دستی
سازهای دستی به گروهی از سازها اطلاق میشود که بدون نیاز به ابزارهای پیچیده و بهطور مستقیم با دست یا انگشتان نواخته میشوند. این سازها معمولاً ساده، قابل حمل و در سبکهای مختلف موسیقی از سنتی تا مدرن استفاده میشوند. برخی از انواع سازهای دستی عبارتند از:
- دف: ساز کوبهای دایرهای که در موسیقی سنتی ایرانی نقش مهمی دارد.
- تمبورین: ساز کوبهای کوچک با حلقههای فلزی که با تکان دادن به صدا در میآید.
- کاخن: ساز کوبهای مستطیل شکل که با نشستن بر روی آن و ضربه زدن به سطوح مختلف، صدای ریتمیک تولید میکند.
- کمانچه: ساز زهی آرشهای که با کشیدن آرشه روی سیمها، صدایی دلنشین و غنی تولید میکند.
- سنتور: ساز زهی که با ضربهزدن مضراب به سیمها، صدایی ملودیک و شفاف به وجود میآورد.
